می‌توان در اوج سختی شاد بود

حقیقت دنیا را تا نشناسیم در برخورد با مسائل آن درست رفتار نخواهیم کرد. باید مختصات دنیا را شناخت و بر مبنای آن عمل کرد تا دنیا روی دیگر خود را به ما نشان دهد. برخی انسان‌ها عملکردشان در دنیا به نحوی است که سختی‌هایش را نمی‌خواهند و یا برای ماندن ابدی در دنیا برنامه‌ریزی می‌کنند و این در حالی است که هر دو نگاه اشتباه است نه دنیا مکانی است که در آن سختی وجود نداشته باشد و نه جایی است که بتوان تا ابد در آن منزل گزید. این دو مطلب را بارها و بارها با چشمان خود مشاهده کرده‌ایم و از زبان بسیاری از انسان‌ها روایت‌های آن را شنیده‌ایم که ثروتمندترین افراد و داراترین آن‌ها در اوج رفاه هم که باشند، مشکلات خاص خود را دارند و تمام این امکانات تابه‌حال مانع از رخت بربستن آن‌ها از این دنیای فانی نشده است. مستندات دینی فراوانی در این زمینه وجود دارد که برای نمونه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

درباره حقیقت سختی‌های موجود در دنیا، خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِی کَبَدٍ؛[1] همانا ما انسان را در رنج و زحمت آفریدیم.» و در جایی دیگر در حدیث قدسی می‌فرمایند: «قَال: وَ فِیمَا أُوحِیَ إِلَى دَاوُدَ: یَا دَاوُدُ ... وَضَعْتُ اَلرَّاحَةَ فِی اَلْجَنَّةِ وَ هُمْ یَطْلُبُونَهَا فِی اَلدُّنْیَا فَلاَ یَجِدُونَهَا؛[2] ازجمله چیزهایى که خداوند به داود وحى کرده این است که: خداوند مى‌فرماید: اى داود، ... من راحتى را براى مردم در بهشت قرار دادم، آن‌ها مى‌خواهند در همین دنیا راحت باشند که مسلماً نخواهد شد.»

باور به این حقیقت که دنیا برای کسی نمانده و در آینده هم نخواهد ماند یکی از کلیدی‌ترین مؤلفه‌های شناختی است که می‌تواند ذهن و نگاه انسان را تحت تأثیر خود قرار دهد و زمینه آرامش و نشاط درونی او را فراهم آورد.
 

بعد از هر سختی آسانی است

خسارتِ کسانی که در دنیا احساس بدبختی می‌کنند و ناامید از حل مشکلات و خروج از سختی‌های آن هستند به‌مراتب از افرادی که صورت مسأله را با باور نکردن سختی‌های دنیا پاک کرده‌اند، بیشتر خواهد بود. اگر دسته اول با نگاهی افراطی دنبال دنیای بدون سختی هستند در سمت تفریطی آن نیز کسانی هستند که در درماندگی‌های خودآموخته شده خود فرورفته‌اند و در درون احساس غم و افسردگی دارند. درست است که دنیا بدون سختی نیست اما این‌گونه هم نیست که این سختی‌ها همیشگی باشند و نشود با تدابیری از آن‌ها عبور کرد. نگاه متعادل در این فضا بسیاری از مشکلات را حل خواهد کرد و آرامش را برای فرد به ارمغان خواهد آورد. وقتی انسان بداند که سختی‌ها وجود دارند اما قرار نیست پایدار بمانند و امکان عبور از بسیاری از آن‌ها هست، دلش آرام می‌گیرد و حتی بالاتر از آن اگر باور داشته باشد که گاه بخشی از این سختی‌ها به جهت حرکت روبه‌جلو است قوت قلبی نیز برای او خواهد شد و هراسی به دل راه نخواهد داد. قرآن کریم دراین‌باره بیان می‌دارد: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا؛[3] پس (بدان که به لطف خدا) با هر سختی البته آسانی هست.» این همان چیزی است که نگاه ما را نسبت به سختی‌های موجود در دنیا به تعادل می‌رساند و امید به گشایش و انتظار فرج را افزایش می‌دهد. «انتظار گشایش، مورد توجه شدید اسلام است و از آن به‌عنوان عبادت، بهترین عبادت، برترین جهاد، برترین عمل و محبوب‌ترین کار نزد خدا یادشده است.»[4]
 

شادی و نشاط باوجود سختی‌ها

هنر این نیست که در یک فضای بدون مشکل، انسان احساس شادی و نشاط کند بلکه هنر این است که در سختی‌ها نیز انسان روحیه خود را از دست ندهد؛ به بیان دیگر، حفظ شادی و نشاط در روزهای سخت دارای اهمیت است؛ در آن روزهایی که انسان دچار چالش‌های سخت می‌شود اگر او بتواند روحیه خود را حفظ کند و بانشاط باشد می‌تواند با کمترین فشار از آن سختی عبور کند. شاید به گزافه نگفته باشیم که شادی‌ها و انرژی‌های درونیِ انسان، برای این‌چنین روزهایی ذخیره‌شده‌اند. اگر نام امام حسین (علیه‌السلام) این‌همه بلند و پرآوازه است به دلیل وجود بالاترین مراتب ازاین‌گونه جلوه‌هاست، جلوه‌هایی که می‌تواند به ما ثابت کند که می‌شود در اوج سختی‌ها بانشاط و پرامید بود و حتی به دیگران انرژی داد و دهان انسان‌هایی که حقیقت امام حسین (علیه‌السلام) را به‌طور کامل نشناخته‌اند از سر اعجاب باز کرد. امام سجاد (علیه‌السلام) چه زیبا در وصف پدر گران‌قدرشان در سخت‌ترین کارزار یعنی روز عاشورا اند به ما ثابت کند که می‌شود در اوج سختی‌ها با نشاط و پر امید بود اینگونه جلوه‌هاست و چه زیبا امام سجاد در ومی‌فرمایند: «لَمَّا اشتَدَّ الأَمرُ بِالحُسَینِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیهماالسلام نَظَرَ إلَیهِ مَن کانَ مَعَهُ فَإِذا هُوَ بِخِلافِهِم؛ لِأَنَّهُم کُلَّمَا اشتَدَّ الأَمرُ تَغَیَّرَت ألوانُهُم وَارتَعَدَت فَرائِصُهُم ووَجَبَت حدیث قُلوبُهُم. وکانَ الحُسَینُ علیه السلام وبَعضُ مَن مَعَهُ مِن خَصائِصِهِ تُشرِقُ ألوانُهُم وتَهدَأُ جَوارِحُهُم و تَسکُنُ نُفوسُهُم؛[5] چون کار بر حسین بن علی بن ابی طالب علیه‌السلام دشوار شد، همراهیان او بدو نگریستند و او را برخلاف خود یافتند، چه، هرگاه کار دشوار می‌شد، رنگ آن‌ها تغییر می‌یافت و گوشت تنشان به لرزه و دل‌هایشان به تپش می‌افتاد، درحالی‌که حسین علیه‌السلام و برخی از نزدیکان او رنگشان می‌درخشید و دل و جانشان آرام می‌گرفت.»
 

شرط عبور از سختی‌ها و رسیدن به نشاط حقیقی صبر است

اکنون نوبت آن رسیده که یکی از اصلی‌ترین مؤلفه‌هایی که می‌تواند انسان را از دل‌سختی‌ها عبور دهد و او را بانشاط به آسانی‌ها و روزهای امن‌وامان برساند معرفی کنیم. صبر آن حلقه مفقوده‌ای است که بسیاری از انسان‌ها بدان محتاج‌اند و نبودش در این روزها بسیاری از جان‌ها را خسته، پژمرده و ناآرام کرده است.
«بهترین واکنش به سختی‌ها، بردباری است. برای رسیدن به رضامندی در سختی‌ها و تحقق شادکامی پایدار، باید بردبار بود و مشکلات را تحمل کرد.» آن‌قدر صبر در روایات مورد توصیه معصومین (علیهم‌السلام) قرار گرفته است که گاه دستور به تمرین آن نیز داده شده است؛ یعنی شخصی که صبور نیست باید خودش را به بردباری بزند و آن را تمرین نماید تا دارای این ملکه مهم اخلاقی گردد.

پیش‌تر بیان شد که سختی‌ها جزء لاینفک زندگی بشری هستند اما قرآن عبور از سختی‌ها را به صابران بشارت داده است آنجا که بیان می‌دارد: «وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ و َالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ؛[6] و البته شما را به پاره‌ای از سختی‌ها چون ترس و گرسنگی و نقصان اموال و نفوس و آفات زراعت بیازماییم و صابران را بشارت و مژده بده.»

در صبر نکات بسیار مهمی نهفته است که ازجمله آن می‌توان به آرامشی اشاره کرد که از ثمرات همین بردباری است؛ وقتی آرامش وجود داشته باشد و انسان بتواند بر اعصاب خود مسلط باشد درهای عقلانیت نیز به روی او باز خواهد شد و او می‌تواند با تصمیماتی درست خود را از زیر بار سختی‌ها بیرون بکشد و به‌سختی به چشم یک فرصت نگاه بیندازد. حسن ختام مطالب ما ذکر این حدیث نورانی از امام معصوم (علیه‌السلام) باشدکه می‌فرمایند: «قَالَ عِیسَى عَلَیْهِ السَّلاَمُ: یَا مَعْشَرَ اَلْحَوَارِیِّینَ إِنَّکُمْ لاَ تُدْرِکُونَ مَا تَأْمَلُونَ إِلاَّ بِالصَّبْرِ عَلَى مَا تَکْرَهُونَ؛[7] حضرت عیسی (علیه‌السلام) فرمود: ای گروه حواریین، به‌راستی شما به آنچه دوست دارید نمی‌رسید مگر با صبر و بردباری بر آنچه بد می‌دارید.»
 
 

پی‌نوشت

[1]. سوره بلد، آیه 4.
[2]. کلیات حدیث قدسی، محمد بن حسن حر عاملی، ص 179، مترجم: زین‌العابدین کاظمی خلخالی، انتشارت دهقان، تهران، 1380.
[3]. سوره انشراح (شرح)، آیه 5.
[4]. رضایت از زندگی، عباس پسندیده، ص 255، انتشارات موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، قم، 1392.
[5]. نوادر الاخبار فیما یتعلق باصول الدین، محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی، جلد 1، ص 314، انتشارات وزارت فرهنگ و آموزش عالی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1372.
[6]. سوره بقره، آیه 155.
[7]. تنبیه الخواطر و نزهه النواظر (مجموعة ورّام)، مسعود بن عیسی ورام، جلد 2، ص 247، انتشارات مکتبه الفقیه، قم.